تاریخچه پیدایش قهوه

تاریخچه پیدایش قهوه

قهوه نوشیدنی خیلی قدیمی ای نیست. ریشه آن به احتمال زیاد به اتیوپی و سرآغاز تجارت جهانی آن به بندر موکا

)موخا( یمن باز می گردد. مستنداتی هست که می گوید قهوه به شکلی که امروزه ما می شناسیم از اوایل قرن 15   

میلادی (خاصه بین صوفیان) نوشیده می شده و در اواسط قرن پانزدهم میلادی، شرقی ها آن را به غربی ها معرفی

کردند. پس بر خلاف برخی تصورات، قهوه در واقع از شرق به غرب راه یافته است و نه برعکس.

برخی متون می گویند چون مسلمانان از نوشیدن الکل منع شده بودند قهوه را جای گزینی برای آن یافتند. صوفیان

مسلمان در شمال آفریقا و یمن از خاصیت نشاط بخش قهوه در مجالس و محافل خود استفاده می کردند. سنت قهوه نوشی

هم از طریق همین صوفیان مسلمان به نقاط دیگری از جمله ایران و آسیای شرق معرفی شد. هر چند که این معرفی

جنبه تجاری گسترده و فراگیر به خود نگرفت.

گسترش تجاری و همگانی قهوه (ورای فضای صوفیانه) مدیون گسترش امپراطوری عثمانی است. مقامات عثمانی با

تصرف مصر و آشنا شدن با سنت نوشیدن قهوه در قاهره، دمشق و مکه به آن علاقه مند شده و در اواسط قرن 16

میلادی مکان های عمومی برای نوشیدن قهوه (قهوه خانه های امروزی) را در استانبول ایجاد کردند. به تبع آن قهوه در

اواخر قرن16  و اوایل قرن 17 میلادی از طریق عثمانی ها هم به اروپایی ها و هم در سطح عمومی به ایران معرفی

شد. معروف است که عثمانی ها نتوانستند وین را تصرف کنند، ولی سنت قهوه خوری خود را از طریق این شهر به

کل اروپا تسری دادند.

در واقع جامعه ایران خیلی پیش از آن که در قرن نوزدهم میلادی با چای آشنا شود، قهوه مصرف می کرده است.

قهوه خانه های ایران (خصوصا در اصفهان و قزوین) از دوره صفوی و احتمالا زمان شاه طهماسب اول برپا شده و

در دوره شاه عباس به اوج رونق خود رسیدند. برای اطلاعات بیش تر مدخل قهوه در دانش نامه ایرانیکا را ببینید.

جالب است که امروزه در بسیاری از روستاها و شهرهای کوچک نام جایی که افراد برای صرف چای و قلیان جمع  می شوند، قهوه خانه است، ولو این که در آن محل هیچ وقت قهوه ای تهیه نشده باشد. در واقع نوشیدنی قهوه جای خودش را به چای داد ولی قهوه خانه تبدیل به مفهومی برای مکان تجمع همگانی شد که هنر و نقالی قهوه خانه ای هم از دل آن بیرون آمد.

برخی مورخین معرفی قهوه در اروپا را به عنوان یک نقطه تحول مهم در تاریخ روشن فکری ذکر می کنند. بر طبق

حول نوشیدنی (Public Sphere) این فرضیه، ظهور قهوه و قهوه خانه برای اولین بار امکان ایجاد فضای عمومی

جدیدی را ایجاد کرد که بر خلاف نوشیدنی های الکلی - که بیش تر ایجادکننده حالت مستی و خمودی است - امکان

هوشیاری و تحرک و تمرکز ذهنی و گفت و گوی فعال فکری در حین نوشیدن تدریجی قهوه را فراهم می کرد. شاید ریشه تاریخی « روشن فکری قهوه خانه نشین » هم کمابیش به این فرضیه برگردد.

به تبع تحولات در سمت مصرف اقتصاد، سمت عرضه قهوه هم در طول چهار قرن قبل متحول شده و تولید آن از

مرکزیت اتیوپی به مستعمره های هلند و اسپانیا و فرانسه در آسیای جنوب شرقی (اندونزی و ویتنام) و آمریکای

جنوبی منتقل شد. تا قبل از قرن بیستم قهوه ماده ای گران و نسبتا اشرافی بود که عامه مردم حتی در اروپا قدرت

خرید آن (یا حداقل نوع مرغوب آن ) را نداشتند. مستعمره های اروپایی در آمریکای لاتین و آسیای جنوب شرق

(اندونزی و ویتنام) تبدیل به مراکز اصلی تولید قهوه شدند.

امروزه صنعت قهوه یکی از بزرگ ترین صنایع مواد خام در دنیا است و ارزش قهوه مبادله شده (Commodity)

در بین سه محصول خام برتر در سطح جهان جای دارد. برزیل بزرگترین تولیدکننده قهوه دنیا است و ویتنام، اندونزی

و کلمبیا در رده های بعدی قرار دارند. قهوه در حوالی خط استوا و در کمربندی موسوم به کمربند قهوه می روید. در

شکل زیر نقاط تولید قهوه ربوستا (سبز پررنگ)، عربیکا (زرد) و هر دو (سبز پسته ای) نشان داده شده است. در

بخش بعدی در مورد این قهوه ها صحبت می کنیم.

در دهه شصت تلاش هایی برای ایجاد یک سازمان هماهنگ کننده تولیدکنندگان (چیزی شبیه اوپک در حوزه نفت)

شد که منجر به تشکیل International Coffee Organization  یا ICO  گردید. این سازمان دراواخر دهه هشتاد تضعیف شد و عملا کارتل تولیدکنندگان قهوه از هم پاشید. ICO کارتل موفقی بود و در طول حیاتش توانست با بالاتر بردن قیمت قهوه، سالیانه حدود هشت میلیارد دلار درآمد  اضافه را از مصرف کنندگان به تولیدکنندگان قهوه (که عمدتا کشورهای فقیر هستند) منتقل کند.